Fas kökenli New York Yahudileri yeni bağların tadını çıkarıyor.
10 Aralık'ta Fas, 2020'de işgalci rejim İsrail ile ilişkileri normalleştiren dördüncü Arap ülkesi oldu.
Fas kökenli Yahudi New Yorklular, Kuzey Afrika krallığının İsrail ile ilişkileri normalleştirme kararını kutlamak için bir ay harcadılar ve Meyer Harroch Jerusalem Post'a uzun zamandır beklenen bu olayı “gerçek bir rüya" olarak adlandırırken, “Bu tarihi bir atılım. Fas, asırlık Yahudi tarihine sahip bir ülkedir,” dedi
Harroch, 30 yıl önce Kazablanka'dan New York'a göç etti ve Fas'ın Yahudi mirası hakkında da dahil olmak üzere uluslararası seyahat rehberliği konularında yazıyor.
10 Aralık'ta Fas, Birleşik Arap Emirlikleri, Bahreyn ve Sudan'ın ardından 2020'te İsrail ile ilişkileri normalleştiren dördüncü Arap ülkesi oldu. Her iki ülke de mümkün olan en kısa sürede tam bir ilişki sözü verdi. Anlaşmanın tüm diplomatik kanalları açarken, Yahudi rejim ile ekonomik ilişkileri de resmileştirecek. Ayrıca Fas havaalanları ve Tel Aviv arasında doğrudan ticari uçuşlara de izin verilecek.
Brooklyn'deki Netivot Israel cemaatine liderlik eden Haham Gad Bouskila, İsrael Post'a verdiği demeçte, ”benim için bu barış anlaşması bir rüyanın gerçekleşmesidir" dedi ve maziye dalıp gitti: "Büyürken, Müslüman Araplarla yan yana yaşadım ve büyük dostluklarımız vardı. Her zaman güzel bir şekilde birlikte yaşadık, ama gayri resmi oldu. Faslı Yahudiler İbranice konuşmaktan korkuyorlardı. Her zaman barışın resmileşeceğini hayal ettim.”
Bouskila Fas'ta doğdu ve büyüdü. 1980'de New York'a gitti ve devletin ilk Fas Yahudi merkezi olan Netivot Israel'i açtı.
Bouskila, “Arap dünyasının üyelerinden çok fazla tebrik aldım. Bana şimdiye kadar kuzen olduğumuzu söylediler, şimdi kardeş olduk " dedi.
"Hepimiz Hanukkah'ı öğrendiğimiz için çok mutluyduk.” Manhattan'ın Yukarı Doğu Yakası'nda yaşayan Faslı bir göçmen olan Chantal Tobaly, ”mumları yakmaya başlamış olmak çok daha mutlu etti" dedi. Fransa ve İsrail'de yaşadıktan sonra 2000 yılında Amerika Birleşik Devletleri'ne taşındı. Kardeşi, avukat olarak çalıştığı Fas'ta kalıyor. Haberi duyduktan sonra, Tobaly ölen babasını düşündü. "New York'a taşındıktan sonra, bana her zaman bir kafede Fas havasını koklamanın en iyi şey olduğunu söylerdi.”
Fas bugün Müslüman bir çoğunluğa sahiptir. Bir zamanlar Kuzey Afrika'nın en büyüğü olan ülkenin Yahudi topluluğu, 1950'lerde çeyrek milyondan bugün 3.000'den daha az bir sayıya düştü.
Fas Kralı Muhammed VI ve işgalci rejim İsrail’in Başbakanı Benyamin Netanyahu, anlaşma konusundaki açıklamalarında ülkeleri bağlayan tarihi bağları gösterdi. "Sefrou Yahudi Cemaati ülkeden erken ayrıldı. Bir gün Yahudi ailelerin kalmadığını hatırlıyorum. Şehir boştu" dedi.
Sefrou'da doğan ve 1973'te Paris'e taşınmadan önce Fez'de büyüyen Tobaly. "Yahudiler orada kalmak istemiyordu. Yahudi okulları için gerçekten seçenek yoktu. Belki şimdi bu değişecek.”
Tobaly, ”İsrail ve ABD'den Fas'a dönen Yahudiler ülkeye çok fazla eylem getirecek" dedi ve ekledi: "Pek çok Yahudi turisti göreceğiz, on binlerce insan Fısıh Bayramı için Marakeş'e gidiyor.”
İsrail ve Fas, 1995 Oslo anlaşmalarının ardından karşılıklı irtibat büroları açtılar, ancak Filistinli ikinci İntifada patlak verdikten sonra 2000 yılında bu ofisleri kapattılar. 2017'ten bu yana tartışılan yeni ittifak, ABD Başkanı Donald Trump'a görevdeki son ayında bir başka diplomatik zafer (!) kazandırdı.
Harroch, ”anlaşma, Joe Biden'in Ocak ayında başkanlığı üstlenmeye hazırlandığı gibi, Trump'ın Ortadoğu mirasına katkıda bulunuyor." dedi. "Anlaşma, ana dış politika başarılarından birine dayanıyor ve İsrail'in Arap dünyasında İbrahim anlaşmalarının başlığı altında daha geniş bir şekilde tanınmasını sağlıyor. Biden yönetiminin diğer ülkelerle barışı genişletme yolunda devam edeceğinden eminim.”
Tobaly’e göre, "herkes Trump'a kredi vermeli. Onu Kral Davut (Yahudi peygamberi ve Kral) ile karşılaştırıyorum.”
Bouskila, anlaşmanın ekonomi ve dünya barışı için olumlu etkileri olacağına olan inancını paylaştı. “Bunun ekonomik yönü çok büyük olacak. Amerikan Yahudileri ve İsrailliler Fas'a yatırım yapmaya başlayacaklar. Her zaman güzel bir proje oldu, ama insanlar korkuyordu” diye devam eden Bouskila, “Bu herkes için bir ders ve örnek olmalı. Fas gibi bir Müslüman ülke çıkıp bu anlaşmayı yapabilirse, diğer tüm Müslüman ülkeler İsrail'in barış, sevgi ve dostluktan başka bir şey sunmadığını anlamalıdır.”
“Ancak alaycılar, elçiliklerin açılmamasını ve elçilerin atanmamasını gerekçe göstererek ilişkilerin kurulmasını küçümsüyorlar.” diyen Tobaly, şüphecilere bağların zamanla gerçekleşeceğini söyledi: “adım adım. Bu sadece zaman alır.”
Harroch ve Tobaly, İran ve Suriye gibi ülkelerden ağırlıklı olarak Sefarad göçmenleri olan yaklaşık 100 üyeye sahip bir sinagog olan Manhattan Sefarad cemaatinin üyeleridir. Bir sinagog çalışanı, cemaatlerin %70'inin Fas'tan geldiğini tahmin ediyor.
Brooklyn Netivot Israel Cemaati özellikle Fas kökenli ailelere hizmet vermektedir.
“Çok fazla Sefarad sinagogunun olmasından dolayı basit bir nedenle bu merkezi yarattım. Tefillot [dualarımız] hepsi aynı, ama Fas Yahudi halkına meşruiyet vermek istedim, "ifadesini kullanan Bouskila. “Amacımız çocuklarımıza Fas'ta nasıl yaşadığımızı öğretmektir. ABD'de doğan torunlarımız bile kendilerini Faslı olarak adlandırıyorlar. Çocuklarımızın Fas ile güçlü bağları olması ve şarkılarımızı ve dualarımızı gururla söylemesi önemlidir.” İfadesini kullanıyor.
200'den fazla aile cemaatin üyesidir. Bouskila, Brooklyn, Queens ve Manhattan'daki en büyük konsantrasyonlara sahip olan tri-state bölgesinde yaşayan 2.000 Faslı Yahudi olduğunu tahmin ediyor.
Tobaly, Manhattan'daki Fas topluluğunun canlı olduğunu söyledi. Fas'a geri gitme düşünce hareketini de dikkate almıyor.
“Burada büyük Şabat yemekleri var. Kuskus yapıyorum ve herkesi davet ediyorum" diyerek: “New York'ta, Fas köklerimizi gerçekten ifade edebiliriz. Asla terk etmem.” Ancak pandemiden sonra kardeşini ziyaret etmeyi planlıyor.
”Turistler için en iyi yer. Herkes çok misafirperver. Çocukluğum orada geçti. Covid biter bitmez gideceğim." Açıklaması yapan Tobaly, “Ve ilk kez Fas'tan İsrail'e doğrudan bir uçuş yapabileceğim.” diyerek, anlaşmadan memnun olduğunu söylüyor.
//The Jeruselam Post’tan tercüme ve redakte Abdullah Yiğit